Türkiye Jeoloji Bülteni

Öz: Bu çalışmada, tüm kayaç kimyasal analizleri kullanılarak Niğde metamorfitlerine ait mermer ve kuvarsitlerle ilişkili Gümüşler amfibol iti erinin petrokimyası ve köken kayaç özellikleri ortaya konulmuştur. Amfıbolitler, Kretase öncesi yaşlı Gümüşler Formasyonunun metasedimentleri ile birlikte bulunmaktadır. Masif ve oldukça yapraklanmış amfibolitler plajiyoklas, hornbiend, kuvars, diyopsü ile tali olarak sfen ve apaiitten oluşmaktadır. Niggli eğilimleri ve iz element karakteristiklerine dayanarak amfibolitlerin metasedimefitlerin arasında yer alan mctanıagmatik kayaçlar (tüf veya daha az ihtimalle buzalük undezitiksil/lav) olduğu söylenebilir. Amfibolitlerin köken kayaçlarının bileşimi subalkali bazalt ve andezit olup, yüksek K₂O, Rb, Sr, Ba, K/Rb (-270-550) oranı, ve düşük MgO, Ti, Y, Zr, CaO/Al₂O₃ oram ile karakterize olmaktadır. Petrokimyasal veriler ayrıca, bu ortoamfibolitlerin köken kayaçlarının muhtemelen olivin, klinopiroksen ve hornbiend kristal ayrımlaşması ile oluştuğunu ortaya koymaktadır.

Öz: Türkiye`nin Geç Kretase dönemine ait birimlerinde, denizel makro ve mikro paleontolojik bulgular oldukça fazla olmasına karşın, dinozorlar dönemini temsil eden bir omurgalı bulgusu bugüne kadar saptanmamıştır. Mosasaurus hoffmanni Mantell, 1829, bu çalışma kapsamında bulunan, bu döneme ait Türkiye`de ilk omurgalı deniz sürüngeni fosili keşfidir. Mosasaurus hoffmanni Kretase döneminin olduğu kadar, tüm zamanların deniz ve okyanuslarının en iri canlılarından biriydi. Devrekani ilçesi (Kastamonu)kuzeyinde yer alan Beyler Barajı, üst savak bölgesinde bulunan bu fosile ait sağ ve sol çene ve bir diziparçalayıcı dişler ile çeneleri birbirine bağlayan sol jugal parça bu buluşun en önemli materyalleridir. Kampaniyen-erken orta Paleosen yaşlı Davutlar formasyonu`nun içinde yer alan K/T sınırının hemen altındaki en geç Mestrihtiyen yaşlı kumlu kireçtaşı düzeylerinde saptanan bu fosil bulgusu, günümüze kadar bulunanların İçinde en gene Mosasaurus hoffmanni bulgusudur. Bugüne kadar Amerika Birleşik Devletleri, Belçika, Hollanda, Polonya ve Bulgaristan`da da saptanmıştır. Bu fosil Türkiye`de olduğu kadar Batı Asya`da daitk keşiftir. 

Öz: Bu çalışmada, Doğu Karadeniz Bölgesinin güney kesimlerinde geniş yüzeylemeleri bulunan Geç Kretase yaşlı kırıntılı çökellerin sedimantolojik ve sedimanter petrografik özellikleri incelenmiştir. Bölgede yer alan kırıntılı kay aç lar türbidit akıntılarla taşınarak çökertilmiş olup, başlıca ıraksak türbiditlerden oluşmaktadır. İstifin toplam kalınlığı 96 ile 750 m arasında değişmektedir. Birim genellikde pembe, yeşil, yeşilimsi gri ve gri renkli olup ince, orta, kalın taba kah marn-şeyl ve yeşil, yeşilimsi gri, gri, kahve renkli, ince, orta, kaim tabakalı ve ince, orta. kaba taneli kumtaşı ardalanmasından oluşmaktadır. Bu ardalanmaya yer yer çakıltaşı, kireçtaşı, çamurtaşı ve tüf eşlik etmektedir. İstifte yer yer paralel ve konvülüt laminalanma, derecelenme, yük kalıpları ve kaval yapıları gözlenmiştir. Kumtaşlarının bileşenleri başlıca kuvars, feldispat, kayaç parçası, opak mineral, tali mineral, matriks ve çimentodan ibarettir. Bileşenlerin kayaç içerisindeki oranlarına göre kumtaşları, litarenit-arkoz olarak adlandırılmışlardır. Kumtaşları mineralojik olarak olgunlaşmamış, dokusal olarak ise orta derecede olgundur. Kayaçları oluşturan bileşenler genel olarak mağmatik yay. Yeniden işlenen orojen bölgesi ve buna bağlı olarak da yay gerisi bindirme kuşağından türemişlerdir. 

Öz: Doğu Pontid`lerin Kuzey-Güney Zon geçişinde yer alan Torul ve çevresinde yüzeylenen Lİyas, ÜstKretase ve Eosen yaşlı volkanik kayaçlar mineralojik, petrografik ve kimyasal olarak incelenmiştir. Lİyas votkanİtlerî başlıca bazalt, bazaltik andezit ve traki-andezitten oluşmaktadır. Bazaltlar labrador (An51_63), olivin ve ojitten; andezitler ise oligoklas (An27_2g), hornblend ve annit (Mg# 0.58-0.67) minerallerinden oluşmaktadır. Bu volkanik kayaçlar orta-yüksek potasyumlu, toleyUik-kalk-alkalen karakterli olup, (La/Lu)N değerleri 16.0-23.8 arasında değişmektedir. SiO<sub>2</sub>`ye karşı ana ve iz elementi değişim diyagramları iyi derecede korelasyon göstererek, kayaçların gelişiminde olivin, klinopiroksen, plajiyoklas ve Fe-Ti oksit fraksiyonlaşmasının etkili olduğuna İşaret etmektedir. Kayaçlar yüksek LİLE (Ba,Rb, Sr) ve LREE (La, Ce) fakat düşük HFSE (Zr, Y, Ti) içeriklerine sahiptirler. İz element dağılımları N-tipİ MORB`a benzerlik sunarlar. Ba/La oranlan 3-9 arasındadır ve OİB`lere yakınlık gösterirler. Ba/Nb, Nb/Th,Th/Y ve Nb/Y oranlan OİB`lere: K/Rb, K/Ba, Si/Rb, Zr/Nb, Ba/Th, Ba/La, Zr/Rb ve Y/Nb oranlarıda N-tİpîMORB`a benzerlik gösterirler. Bimodal karakterli Üst Kretase volkanitleri andezit, dasit ve riyolit bileşimlidir. Andezitler andezin(An4|.49), aktinolitik homblend (Mg# 0.83-0.84), magnezyo-hornblend (Mg# 0.79) ve biyotitten; dasitler oligoklas, sanidin, kuvars ve annit (Mg# 0.58-0.62)`den; riyolitler ise andezîn-oligoklas (An27_34), kuvars, sanidin, biyotit ve hornblend minerallerinden oluşmaktadır. Volkanitler kalk-alkalen karakterli olup, orta yüksek potasyum içeriğine sahiptirler ve (La/Lu)N değerleri 3.7-14.7 arasındadır. Artan SiO<sub>2</sub> `ye karşı K₂O,Rb, Th, Ba ve Nb içerikleri pozitif korelasyon göstererek, kayaçların gelişiminde plajiyoklas, homblend ve Fe-Ti oksit fraksiyonlaşmasının etkili olduğuna işaret etmektedir. N-tipi MORB`a göre normalize edilmiş iz element değişim diyagramında LILE elementlerce zenginleşmiş, FfFS elementlerce fakirleşmişlerdir. Negatif Nb ve Ti anomalileri, ana magmanın gelişiminde yitim bileşeninin etkisinin olduğunu göstermekledir. Ba/La oranları 15-46 arasında olup ada yayı bazaltlarına yakınlık gösterirler. La/Nb, Ba/Nb, Ba/Th, Rb/Nb, K/Nb, Ba/La, K/Ba, Nb/Th, Zr/Nb ve Sm/Nd oranlan adayayı kalk-alkalen bazaltlara benzerlik gösterirler. Eosen volkanitleri andezit bileşiminde olup başlıca mineralleri andezin (An43.44)-olİgoklas (An2^-29)^magnezyo-hastinjitik hornblend (Mg# 0.72-0,92), magnezyo-hastinjit (Mg# 0.84-0.91), şannakitik hornblend (Mg# 0.70-0.77), ojit ^043.44), diyopsit (Wo46) ve biyotit oluşturur. Kalk-al kal en karakterli volkanikler orta-yüksek potasyum içeriğine sahiptirler ve (Lay`Lıı)N değerleri 4.6-6.9 arasındadır. Eosen volkanitlerinİn gelişiminde plajİyokîas, piroksen, hornblend ve Fe-Ti oksit fraksiyonlaşması etkili olmuştur. Kayaklar yüksek LİLE ve LRFıE, düşük HFSE içeriklerine sahiptirler. MORB`a göre iz element dağılımlarındaki negatif Nb ve Ti anomalileri, ana magmanın gelişiminde yitim bileşeninin etkisinin olduğunu göstermektedir. Ba/La oranlan 43-80 arasında olup ada yayı bazaltlarına benzerlik gösterirler. Ba/Nb, Ba/Th, Rb/Nb, K/Nb, Ba/La, K/Rb, Zr/Rb, Sm/Nd ve Zr/Ba oranları TAB`lere benzerlik gösterirler. Kayaçlarda magma karışımı veya girişimine (magma mixing) işaret eden dengesizlik dokularından bazıları olan plajiyoklas [ardaki salınımlı zonlanma, elek dokusu, resorbe plajiyoklas, kemİrîlmiş kuvars, hornblend ve biyotitlerde gözlenen opaklaşma ve bozunma yapıları yaygın olarak gözlenmiştir. Plajiyoklas fenokistallerinde kenardan merkeze doğru anortit içeriklerinde azalma, hornblend ve piroksen fenokristailerinde kenardan merkeze doğru Mg numaralarının düşmesi şeklinde gözlenen ters zonlanmalarda jeokimyasal olarak magma karışımını (magma mixing) desteklemektedir. Aynca Üst Kretase yaşlı dasitleri çerisinde gözlenen bazik bileşimli anklavlar, Torul volkanitlerinİn gelişiminde magma minglinginde önemlirol oynadığını göstermektedir. Fraksiyonel kristallenme ile birlikte asimilasyon da volkaniklerin gelişiminde önemli rol oynamışlardır. Örneklerde gözlenen yüksek SiO₂, La ve Ce içerikleri, LILE element zenginleşmeleri, yüksekK₂0/Na 20 ve düşük Ti/Yb (491 -4280) oranları ve düşük konsantrasyonlarda P₂OS (0.02-0.54) içerikleri ana magmanın kabuksal malzeme ile girişim yaptığına işaret etmektedir. Mineralojik, petrografik ve jeokimyasal veriler Torul volkanik kayaçlarının ana magmasının alt kabuk ve/veya üst mantodan türediğini, kayaçlanın fraksiyonel kristallenme, magma karışımı ±kontaminasyon/asimilasyon olayları sonucunda geliştiklerini ve volkanitlerin kaynağının Liyas`ta zenginleşmiş, Üst Kretase ve Eosen`de de yitim sonucu metasomatizmaya uğramış okyanus ortası bazalt mantosu olabileceğini göstermektedir.