Türkiye Jeoloji Bülteni

Öz: 22 Şubat 1966 günü saat 10:00 da Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Konferans salonunda meslek topluluğu önünde Ord. Prof. Hamit N. Pamir`in 50 nci meslek yılı Jübile toplantısı için başta, Millî Eğitim Bakanı Sayın Orhan Dengiz, Dr. Cahit Erentöz, İst. Üniv. Fen Fak. Dekanı Prof. Ali Rıza Berker, Prof. İhsan Ketin, Prof. Cemal Alagöz, Prof. Fuat Baykal, Prof. Kemal Erguvanlı, Prof. R. Brinkmann, Dr. Zatî Ternek, Prof. İsmail Yalçınlar, Prof. Atıfe Dizer olmak üzere, birçok meslektaşları tarafından biyografisi, eserleri v.b. üzerine konuşmalar yapılmıştır. 

Öz: Haritada gösterildiği gibi, bu etüdle ilgili çalışma sahası İstanbul`un kuzeyini işgal etmektedir. İstanbul`daki Paleozoik dizinin 1963 te tarafımızdan ileri sürülen stratigrafik anahatları, sahanın yapısı için uygun yeni bir yorumu gerektirmiştir. Etüd, Eosen başında vukua gelen, Paleozoik ve Mesozoik kayaçlarının karışık diastrofizması ile ilgilidir. Bahis konusu alanda, SW-NE doğrultusunda, kuzeye doğru Kretase üzerine yatay bir hareketi takiben itki fayları ve kıvrımlar teşekkül etmiştir.Paleozoik kayaçlar Silurienden Karbonifere kadar mevcuttur. Kretase Boğaz`ın her iki tarafında mahdut aflörmanlar halindedir. Geniş bir alana yayılmış olanBelgrad formasyonu yapısal önem taşımayan ayrı mostralar halindedir. Kretaseden sonraki şiddetli itilme ve kıvrılma sırasında daha önce kıvrılmış bulunan stratigrafik birimler orijinal kontakt düzlemlerini kaybederek, birbirleri üzerine sürüklenmişlerdir. Bununla beraber, itki faylarının hakikî atımları hakkında katî veriler mevcut değildir. Maalesef, mostraların devamsızlığı, yaygın bir bitki örtüsü ve moloz yığınları önemli yapısal çizgileri haritada yer yer şüpheli göstermek zorunda bırakmıştır.

Bu etüdde stratigrafik birimler, anormal dizileri ve yapısal durumları ile genel olarak şematize edilmeye çalışılmıştır. Varılan yeni sonuçlar aşağıda özetlenmiştir(Şek. 1).

1) Eski literatürde Devoniene konulan Trakya serisi ve radyolârit birimi Karbonifere ithal edilmiştir.

2) Şimdiye kadar Üst Devonien olarak gösterilen Sarıyer-Bilezikçi çiftliği-Büyükdere arasında kalan sahanın büyük bir kısmının Siluriene ait olduğu anlaşılmıştır.

3) Buradaki Silurien altta ortokuarsit, üstte silisli şeyi birimlerini ihtiva eder.

4) Zekeriyaköy şaryajının, paroksismal safhayı takiben, bölgedeki deformasyonlar üzerinde etkileri olduğu, ikinci bir tektonik sistemin mevcudiyetiyle açığa çıkmıştır.

Öz: 6 Ekim 1964 tarihinde Gönen-Manyas-Karacabey bölgesinde vukua, gelen oldukça şiddetli (VIII-IX derece) deprem esnasında, alüvyon zeminde, bir sıra açık çatlaklar husule gelmişti. Bilhassa Manyas gölü güneyindeki geniş düzlükler üzerinde ve depremin episantral sahası olan Salur, Bölceağaç-Kızılca çevresinde bu yarık ve çatlaklar çok sayıda tezahür etmekte idi (Şek, 1, 2, 3).Deprem bölgesinde Asistan Dr. Erdoğan Yüzer ile beraber yapmış olduğumuz araştırmalarda, özellikle bu teşekküller üzerinde durulmuş, bunlardan üç yüz kadar çatlağın boyları ile istikametleri ve sıralanış tarzları ölçülmüş ve belirli bir mikyas dahilinde küçültülerek haritaya geçirilmiştir(Levha I); ayrıca gül diyagramları yapılarak çatlakların genel doğrultuları tesbit edilmiştir (Şek, 4). 

Öz: İran petrol sahalarını yerinde tetkik etmek üzere M.T.A. EnstitüsüGenel Direktörlüğü tarafından vazifelendirildik.Bu seyahatimizde İran’ın petrol bölgelerinde Merkezî İran’daki Qum bölgesi,Batı İran’daki Kermanşah petrol bölgesi, Güney İran`daki Konsorsiyum bölgesi veHazar denizi petrol bölgeleri tetkik edilmiştir.İran`ın jeolojik yapısı Kambrienden - Kuaterner devri dahil muhtelif devirlere ait arazileri kapsar:Güneybatı İran`da fosilli Kambriene ait kırmızı ve yeşil şeyller, kırmızı kumtaşları ve kokulu dolomitler mevcuttur.Elburz dağlarında pre-Devonien arazisi, Kuzey, Kuzeybatı ve Merkezî İran’dafosilli Devonien (kırmızı kumtaşları, şeyl ve kuarsitler), Permo-Karbonifere ait(Fusulina’lı kalkerler) kömürlü veya bitümlü kalker ve şeyller mevcuttur.Trias genellikle dolomit ve plâket kalkerlerle Güneybatı İran`da masif kalker,dolomit ve kalkerli şeyllerle, güneyde jipsli kırmızı tabakalar, güneydoğuda kumtaşları, şeyl ve mercanlı kalkerlerle temsil edilmiştir.Jura genel olarak kalker, dolomit ve masif kalkerlerle Alt ve Orta Jura ayrıcakarbonlu şeyl, kumtaşı ve konglomeralarla temsil edilmiştir.Alt Kretase genellikle kalker, Üst Kretase ise daha ziyade fliş karakterindedir.Eosen - Oligosen-umumiyetle, denizel, güneydoğuda fliş karakterinde, güneybatıda yeşil ve eflâtun renkli şeyl, kalker, kumtaşlarından ibarettir.Merkezî İran`da ve Elburzlar`da kalın denizel formasyonlarla karasallar nöbetleşedir.Miosen kırmızı jips ve kumtaşları ile aralarında denizel kalker ve marnlı kalkerler halindedir.Mio-Pliosen daha ziyade kısmen denizel, kısmen karasal klâstikler halindedir.Eski Kuaterner, taraça, traverten ve löslerden, genç Kuaterner ise alüvyonlardan ibarettir.Bunlardan maada İran’da Prekambrien, pre-Devonien, pre-Kretase vepost-Eosen yaşında muhtelif metamorfikler, intruzif, ayrıca Paleozoik veya dahayaşlı intruziflerle daha geniş sahalar kaplıyan, genellikle Paleozoik ve Plio Kuaterner yaşlı ekstruzifler İran’ın muhtelif yerlerinde görülür. Merkezî İran`daki Qum bölgesinde Alborz ve Sarejeh strüktürleri mevcutolup, Alborz petrol, Sarejeh ise gaz ihtiva etmektedir. Her iki strüktürde de petrolve gaz Oligo-Miosen yaşlı Qum formasyonunda bulunmaktadır.Batı İran`daki Kermanşah bölgesinde Naft-i-Şah ile İmamhasan Strüktürleri mevcuttur. Naft-i-Şah strüktüründe petrol Oligo-Miosen yaşlı Kalhor kalkerlerindedir. İmamhasan strüktüründe ise Turonien kalkerleri ile, Senomanienmarnlı kalkerlerindedir.Güney İran Konsorsiyum bölgesinde yalnız Ahvaz, Agajari ve Karg adasıstrüktürleri tetkik edilmiştir. Ahvaz ve Agajari strüktürlerinde petrol Oligo-Miosen yaşındaki Asmari kalkerlerindedir. Karg adasında ise, Alt Kretase yaşındakiKhumi kalkerlerindedir.Hazer denizi bölgesinde ise çalışmalar henüz gelişme safhasında olup, yalnızbir sondajda gaza raslanmıştır.Bu jeolojik tetkikler yanında Kermanşah ve Abadan rafinerileri görülmüştür.Bunun dışında Orta Şark`ın en mükemmel petrol lâboratuvarı olan Tahran’dakiRey depo tetkik edilmiştir.İran`da ilk ekonomik petrolün mevcudiyeti 1903 yılında Mescid-i-Süleymanstrüktürünün keşfi ile anlaşılmıştır. 1951 yılına kadar İran’daki petrol çalışmalarını Anglo-Iranian Oil Company (şimdiki B. P. Petroleum Company Limited)yürütmüştür.1951 yılında İran petrolleri millileştirilerek, İran Millî Petrol Şirketi = National Iranian Oil Company (NIOC) kurulmuştur. Güneydeki Konsorsiyum bölgesidışında kalan bütün petrol sahalarında yalnız NIOC petrol çalışmaları yapmaktadır. Güneydeki petrol çalışmaları ise, 1954 yılından beri Iranian Oil Exploration and Producing Co. (Consortium) tarafından devam ettirilmektedir.

Öz: 14-22 Aralık 1964 tarihleri arasında Hindistan`da yapılan XXII nci Uluslararası Jeoloji Kongresi münasebetiyle Hindistan`ın bazı bölgeleri ile en önemli petrol sahalarından Assam eyaletini ziyaret etmek imkânı bulunmuştur (Şek. 1). Bu petrol sahası gezisi, 23 Aralık 1964 - 2 Ocak1965 tarihleri arasında yapılmıştır. Bu petrol sahası Ganj nehri ile Kalküta eyaleti kuzeyine düşmektedir. Bölge jeolojisi, kuzeyden-güneye ve batıdan-doğuya yapılan kesitlerle tetkik imkânı hâsıl olmuştur. Bu arada petrol şirketlerinden alınan bilgiler de bu makalede bahis konusu olmuştur. Hindistan takriben 4-4.5 milyon kilometre karelik bir arazi kapsamakta ve Türkiye`nin takriben 55 misli büyüklük arz etmektedir. Nüfusu1951 sayımına göre 450 milyon, halen ise takriben 600 milyon civarındadır. Bu nüfus daha fazla büyük şehirlerde toplanmıştır. Kilometre kareye takriben 130-150 kişi düşmektedir. 

Öz: Bu yazıda, 24 Eylül ilâ 7 Ekim 1965 tarihleri arasında iştirak etmiş olduğum Avrupa ve Küçük Asya`nın alpin kıvrımlı bölgelerinin Tektoniğiüzerine Tiflis`te akdedilen Milletlerarası Kongre ile bunu takiben Kafkasya ve İskandinavya memleketlerinde, yapmış olduğum meslekî incelemegezisi hakkındaki müşahede ve intibalarım hulâsa edilmektedir. 

Öz: Şimdiye kadar Türkiye depremleri ve episantırları hakkında çeşitli etüdler yapılmış ve yayınlanmış bulunmaktadır. Burada sunduğumuz harita, Milâttan sonra 11 yılından 1964 yılının sonuna kadar olan devre içinde kayıtlarda rastlanan bütün depremlerin yerini göstermektedir. Depremler, magnitüd ve derinlik mertebelerini belirten sembollerle işaretlenmiştir. Türkiye`nin yakın deprem tarihinde büyük bir olay olan 26 Aralık 1939 Erzincan depreminden, 1964 sonuna kadar kayıtlarda mevcut olan depremler için de ayrı bir harita hazırlanmıştır. Bazı mahallî farklar dışında, M.S. 11den 1964 e kadar olan ve 1953 yıllık devreye ait haritadaki depremlerle, bu son 2.5 yıllık haritada belirmiş olan depremler hep aynı bölgelerde toplanmaktadır. 

Öz: Mühendislik jeolojisi, bilindiği gibi, jeoloji ilminin mühendislik problemlerine tatbikidir. Mühendislikte hacımlar, hızlar, ağırlıklar hep rakam ve birimlerle ifade edilir. Halbuki zeminin bünyesi böyle bir yakınlaştırmaya birçok zaman müsait değildir. Sağlam zeminin bulunduğu yeri katî olarak tesbit etmek, veya bir zeminin geçirgenliğini formül ile hesaplamak birçok hallerde mümkün değildir. Jeolojik neticeler lüzumlu tahminlerdir. Bir jeologun temin edeceği fayda, bu tahminleri asgariye indirebilmesidir.

Öz: Ege Üniversitesi Jeoloji Kürsüsü Asistanı iken, Araştırma, İnceleme Mütevelli Heyeti tarafından verilen tahsisat ile Karaburun yarımadasında jeolojik çalışmalar yapmak imkânını buldum. Bu arada meslekî bir tecessüs ile Çeşme ılıcası plajının kumunu inceledim. Bu makale, bahsi geçen kumlarda çok bol olarak bulunan Aktüel foraminiferlerdeki gayet enteresan varyasyonların mevcudiyeti ve şimdiye kadar Türkiye materyeli üzerinde bu tip varyasyonları açıklayan bir neşriyat bulunmadığı için hazırlanmıştır. Vermiş olduğu tahsisat ile bana böyle bir çalışma imkânı kazandıran Ege Üniversitesi A.İ.M. Heyeti Sayın üyelerine, bu makaleyi neşretmeme müsaade eden ve her hususta yardımlarını esirgemeyen M.T.A. Enstitüsü Jeoloji Şubesi Müdürü Sayın Dr. Cahit Erentöz ile Mikropaleontolog sayın Cemal Öztemür`e teşekkürü bir borç bilirim. 

Öz: Kelkit Jurasiğine ait iki kömür damarının palinolojik etüdleri, Ekim 1965 tarihli M.T.A. Dergisinde yayınlanan çalışmaların bir devamını teşkil etmekte ve Lias-Dogger sınırının tesbitinde yaklaşık bir neticevermektedir. 

Öz: Ord. Prof. Malik Sayar, 1892 yılında İstanbul`da, Çamlıca`da doğmuştur, Babası meşhur Matematikçi Salih Zeki Beydir. Galatasaray`dan mezun olduktan sonra, Maarif Vekâleti tarafından açılan imtihanı kazanarak, Fransa`ya gönderilmiş ve Lyon Üniversitesinde jeoloji tahsil etmiştir. 1913yılı sonunda yurda dönmüş, 1914-1918 tarihleri arasında Sina cephesinde yedek subay olarak vazife görmüştür. Terhis olduktan sonra, 9 Aralık1918 de İstanbul Darülfünunu «İlm-i-arz ve Maadin» dersi asistanlığına tâyin edilmiştir. 1919 Temmuzunda Müderris Muavini (Doçent), 1924 te de Jeoloji Petrografi ve Paleontoloji Muallimliğine terfi etmiştir. 1933 yılına kadar 15 yıl bu üniversitede çalışmış, memleketin taş ve fosillerini inceliyerek, orijinal çalışmalar, kıymetli koleksiyonlar yapmış ve binlerce öğrenci yetiştirmiştir. 

Öz: Elektrik işleri Etüd idaresi Genel Direktörlüğü Jeoloji Servisi Şefi Mustafa Asım Alkumru, çalışkanlığı ve başarılarla dolu vazife hayatının en verimli devresinde ve henüz 42 yaşında olduğu halde 15.11.1965 günü vefat ederek, idaremizde büyük bir teessür yaratmıştır. 

Öz: 8 Haziran 1934 yılında Bornova`da doğmuştur, ilk ve orta tahsilini Bornova`da yapmıştır. 1952 yılında İzmir Atatürk Lisesini bitirmiştir. Aynı yıl girdiği üniversite imtihanlarında özel ilgisinden jeoloji dalını tercih etmiştir. M.T.A. Enstitüsünden aldığı bursla 1956-1957 Ekim döneminde İ.Ü.F.F. Jeoloji dalından mezun olmuştur. Yaz aylarında M.T.A. adına muhtelif yerlerde stajlar yapmıştır. Mezuniyetinden sonra M.T.A. dan aldığı bursu ödeyerek D.S.İ. adına Hidrojeoloji Enstitüsüne devam etmiştir. İlk olarak 1957yılında D.S.İ. Niğde yeraltı suları sondajında vazifeye başlamış ve 1959 yılında yedek subaylık görevini yapmak üzere ayrılmıştır. 1961 yılında D.S.İ.2. Bölge Müdürlüğü Yeraltı Suları Sondaj Şubesine girmiştir. Bir yıl sonra Bölge Yeraltı Suları Başmühendisliğine geçmiştir. 1963 yılında Söke Plânlama Amirliğinin kurulması üzerine Temel Malzeme Şefliğine getirilmiştir.24 Ağustos 1965 tarihinde Adıgüzel barajı jeolojik etüdünden dönerken geçirdiği trafik kazasında vefat etmiştir. 

Öz: Erdinç Çetinbaş, 1940 senesi Temmuz ayında, Düzce`de doğmuştur. Yedi yaşına kadar orada kaldıktan sonra, babasının vazifesi icabı İstanbul`a Üsküdar`a yerleşmişler. İlk tahsilini Üsküdar’da, sonra orta ve lise tahsilini Haydarpaşa Lisesinde yapmıştır. Daha sonra, yüksek tahsilini İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Jeoloji dalında tamamlamıştır. Üniversite sıralarında iken talebe birliği cemiyetlerinde faaliyet göstermiştir. 1961 Ekim devresinde mezun olup, 1962 Aralık ayında M.T.A. Enstitüsü, Atom Servisinde görev alıp, uranyum aramalarına katılmıştır. İlk defa, Köprübaşı-Salihli bölgesinde vazifeye başlamış, bir müddet orada çalışmıştır. Daha sonraları, 1962 senesinde, M.T.A. da henüz tesis edilen uçakla uranyum aramaları başlamış, kendisi, arzusu ile bu vazifede yer almış, yabancı bir uzman ile, Antalya, sonraları İzmir ve Akhisar bölgelerinde çalışmıştır.1964 senesi Mayıs ayında, Atom Enerjisi Komisyonunun, verdiği bir burstan istifade ederek, bilgi ve görgüsünü artırmak maksadiyle, Yugoslavya`ya gitmiştir. Orada da uçak ile uranyum aramalarına katılmıştı. Maalesef, o senenin Temmuz ayında, vazife başında, iken geçirdiği bir helikopter kazası neticesinde hayatını kaybetmiştir. 

Öz: 1966 yılı Türkiye Jeoloji Kurumu Genel Kurul Toplantısını açıyorum.Sayın Meslektaşlarım, hepinizi saygılarımla selâmlarım. Türkiye`nindört bir tarafından senelik bilimsel toplantımız için gelmiş olmanızdan dolayı, sizleri burada görmekle, bahtiyarlığımı arz ederim.Şubat 1966 Genel Kurul Toplantısı, Kurumumuzun istisnai toplantılarından birini teşkil edeceğinden, İdare Heyetiniz olan bizler, büyük yorgunluklar pahasına da olsa, bu işi başarmış olmamızdan memnunluk duymaktayım.